Гумус (лотинча гумус "ер, тупроқ")— юқори ўсимликлар учун зарур бўлган озуқа моддаларини ўз ичига олган тупроқнинг асосий органик моддаси.

Гумус тупроқ органик моддаларининг 85-90% ни ташкил қилади ва унинг унумдорлигини баҳолашда муҳим мезон ҳисобланади.

Гумус жуда барқарор юқори молекуляр оғирликдаги органик моддадир. Гумус-бу маълум бир тупроқ моддалари гуруҳи. Тупроқда ўсимлик қолдиқларини йўқ қилиш маҳсулотларидан гумус моддалари аста-секин ҳосил бўлади. Тупроқнинг унумдорлиги ва сифати гумус таркибига боғлиқ

Бу ўсимликларни озуқа моддалари билан таъминлайдиган, тупроқдаги сувни сингдирадиган ва ушлаб турадиган гумус. Гумус қанча кўп бўлса, ҳосил салоҳияти шунчалик юқори бўлади. Гумуснинг юқори миқдори тупроқнинг сув мувозанатини яхшилайди. Гумус миқдори яхши бўлган тупроқлар тезда исийди ва машиналар билан яхши ишланади

Гумус қаттиқ тупроқ зарраларини боғлаш қобилиятига ега, уларни тешиклари билан майдаланган бўлакларга айлантиради, шартли равишда бўшашган тупроқ тузилишини яратади, бу унинг намликни ютиш ва ушлаб туриш қобилиятини оширади, шунингдек тупроқнинг ҳаво ўтказувчанлигига таъсир қилади.

Гумус тупроқни ранглайди, қуёш енергиясини яхшироқ сингдиришга ёрдам беради. Гумус тупроқнинг агрофизик хусусиятларини (зичлиги, ғоваклилиги, тузилиши) ва маданий ўсимликлар учун сув-ҳаво режимини яхшилайди. Гумус заҳарли моддаларни зарарсизлантиради ва тупроқнинг буферланишини оширади. Тупроқдаги оғир металлар ва радионуклидларни боғлайди, ўсимликларнинг нитратлар тўпланишига тўсқинлик қилади; барқарор, юқори, екологик тоза ҳосилни таъминлайди. Кислоталар ва гумус моддалари ўсимликларни мустаҳкамлайди ва уларнинг ўсишига ёрдам беради. Гумус, шунингдек, азот, калий, фосфор каби озуқа моддаларининг манбаи ҳисобланади

Гумус таркибига ўзига хос гумус моддалари ҳам, ўлик организмлар тўқималарининг йўқ қилиниши натижасида ҳосил бўлган ўзига хос бўлмаган органик бирикмалар ҳам киради: оқсиллар, аминокислоталар, мумлар, қатронлар ва паст молекуляр оғирликдаги органик кислоталар, целлюлоза бўлаклари, lignin, хитин ва бошқалар.

Гумус қатлами остида унумдор қатламлар камроқ. Аммо кўплаб ўсимликларнинг илдизлари бу қатламларга етиб боради. Бироқ, улар барча озиқ моддаларни гумус қатламидан олади.

Гумус тупроқ ҳосил бўлиши ва ўсимликларнинг озиқланиши учун жуда муҳим вазифани бажаради: чиринди парчаланиш натижасида органик озуқа моддаларини ўсимликлар учун қулай бўлган шаклга айлантиради: у асосан азот, фосфор ва олтингугурт захираларини ўз ичига олади. Шунингдек, у mineral ўғитларнинг ҳазм бўлишини оширади.

Суперҳумус ерта баҳордан кеч кузгача очиқ ерга қўлланилиши мумкин. Бу узоқ муддатли ҳаракатнинг органик ўғитидир. Унинг самарадорлиги 5 йил давомида сақланади.